HAGB Nedir? Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, CMK 231

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, cezanın hemen sonuç doğurmamasını sağlayan, sanığa ikinci bir şans tanıyan bir ceza muhakemesi kurumudur. Basitçe söyleyelim: Mahkeme bir suç işlendiği kanaatine varır ve bir hüküm kurar; ancak bu hükmü açıklamayı belirli bir süre için erteleyip “askıya alır.” Bu sürede kişi kasıtlı bir suç işlemez ve kendisine yüklenen yükümlülüklere uyar ise dosya düşer, kişi hüküm kurulmamış gibi başlangıçtaki hukuki durumuna döner.

HAGB Nedir?

Mahkemece kurulan hükmün sanık hakkında derhâl bir hukukî sonuç doğurmaması ve belirlenen denetim süresi sonunda koşullar yerine gelirse hükmün tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Bu süreçte kişi, sosyal ve mesleki hayatını genellikle kısıtlama olmadan sürdürebilir. Yalnızca eşya veya kazançla ilgili müsadere bölümü gibi istisnai kısımlar, karar askıdaysa dahi ayrıksı şekilde icra edilebilir.

HAGB Şartları 2025

Suça ve Cezaya İlişkin Ölçütler

• Cezanın üst sınırı: Kurumun uygulanabilmesi için hükmedilen hapis cezasının belirli bir süreyi aşmaması esastır. Uygulamada, iki yıl ve altındaki hapis cezaları yönünden HAGB sık görülür.
• Adli para cezası: Doğrudan adli para cezasına hükmedilmişse HAGB uygulanabilir. Ancak hapis cezasından çevrilen adli para cezalarında HAGB genellikle uygulanmaz.
• Özel suç istisnaları: Bazı suçlar bakımından özel kanun hükümleri HAGB’yi yasaklayabilir. Bu nedenle suç tipi açısından ayrıca kontrol yapılır.

Sanığa İlişkin Ölçütler

• Kasıtlı suçtan kesinleşmiş mahkûmiyetin bulunmaması: Kişinin daha önce kasıtlı bir suçtan kesinleşmiş mahkûmiyeti varsa HAGB önünde engel doğabilir. Taksirli suçlar bakımından ise önceki mahkûmiyet çoğu durumda engel sayılmaz.
• Zararın giderilmesi: Suç nedeniyle doğrudan oluşan maddi zarar, aynen iade veya tazmin ile tam olarak giderilmelidir. Zarar kısmen giderilmişse, genellikle mağdurun açık rızası aranır. Manevi zararlar bu kapsama girmez; belgelenemeyen, dolaylı zararlar da bu koşulu sağlamaz.
• Tekrar suç işlemeyeceği kanaati: Mahkeme, sanığın kişilik özellikleri ve duruşmadaki tutumu vb. ölçütlerle bir daha suç işlemeyeceğine kanaat getirirse HAGB’ye hükmedebilir. Bu kanaat keyfi değil, dosyaya yansıyan olgularla desteklenmelidir.
• Aynı denetim döneminde ikinci HAGB yasağı: Denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha HAGB verilemez.
• Açık talep zorunlu değildir: Kişi HAGB’yi istemese bile, koşullar elveriyorsa mahkeme re’sen HAGB kararı verebilir.

İpucu: Zararın tespiti bazen teknik uzmanlık gerektirir. Böyle durumlarda mahkeme yaklaşık miktarı belirlemek için bilirkişi incelemesine başvurabilir. Bu tespit, ileride açılabilecek tazminat davasına engel değildir.

Hükmün Açıklanması Ne Demek?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi halinde sanık, beş yıl süreyle denetim süresine tâbi tutulur. Bu süre içerisinde sanık hakkında 1 yıldan fazla olmamak üzere denetimli serbestlik tedbiri uygulanır. Bu tedbir, sanığın bir eğitim programına devam etmesi, bir kamu kurumunda veya bir başkasının gözetimi altında çalışması, belli yerlere gitmekten yasaklanması belli yerlere devam etmek hususunda yükümlü kılınması ya da takdir edilecek başka yükümlülüğü yerine getirmesi olabilir. Sanığın bu yükümlülükleri yerine getirmemesi ve denetim süresi içerisinde kasten yeni bir suç işlemesi halinde sanık hakkında verilen hüküm açıklanır.

HAGB İtiraz Dilekçesi

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına itiraz edilebilir. Dilekçe, HAGB kararını veren mahkeme hangisi ise o mahkemeye verilir. İtiraz süresi kararın tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren 7 gündür.

HAGB Bozulması

Sanığın denetimli serbestlik kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya denetim süresi içerisinde kasten yeni bir suç işlemesi halinde sanık hakkında verilen hüküm açıklanır.Ancak, mahkemece sanığın durumu gözetilerek sanık hakkında verilen cezanın yarısına kadar infaz edilmemesi ya da koşulları varsa hapis cezasının ertelenmesi veya seçenek yaptırımlara çevrilmesine karar verilebilir.

HAGB 5 Yıl Doldu Ne yapmalıyım?

Sanık, 5 yıl süreyle denetim ve gözetime tabi tutulur. Sanığın, denetim süresi içinde denetimli serbestliğe ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmesi ve kasten yeni bir suç işlememesi halinde sanık hakkında verilen HAGB kaldırılarak davanın düşmesine karar verilir.

HAGB Sonrası Suç İşleme 

HAGB kararından itibaren 5 yıl denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlemesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere aykırı davranması halinde mahkeme hükmü değiştirmeden açıklar. Yeniden hüküm kurulabilmesi için kasten işlenen yeni suç bakımından verilecek cezanın kesinleşmesi gerekir. İkinci suçun denetim süresi içinde işlenmiş olması yeterlidir, ayrıca bu süre içinde kesinleşmiş olması gerekmez.

İlgili Makale: Emre İtaatsizlikte Israr Suçu Nedir?

HAGB Düşme Kararı

HAGB kararı sanığa verilen cezanın denetim süreci boyunca etki doğurmamasını ifade eder. Bu süreyi yükümlülüklerine uygun davranarak geçiren ve kasten ikinci bir suç işlemeyen sanık hakkında verilen ceza düşer.

HAGB ile Cezanın Ertelenmesi arasındaki fark

• HAGB: Hüküm askıda; kişi kurallara uyarsa hüküm tümden kalkar.
• Erteleme: Hüküm kurulur ve sonuç doğurur; infaz ertelenir. Bu nedenle ertelemede bazı hak sınırlamaları gündeme gelebilirken, HAGB’de kişi çoğu zaman statüsünü korur.
• Kısa kıyas: HAGB, uzun vadeli sonuçlarda genellikle daha avantajlıdır; çünkü nihai hedef, hükmün tamamen silinmesidir.

Denetim Süresi, Yükümlülükler ve Denetimli Serbestlik

HAGB kararı verildiğinde yetişkinler için 5 yıl, çocuklar için 3 yıl denetim süresi uygulanır. Mahkeme, kişiye hiç yükümlülük vermeyebileceği gibi denetimli serbestlik kapsamında şu tür yükümlülükler tanımlayabilir:

• Eğitim programına katılma: Meslek edinmeyi veya kişisel gelişimi amaçlayan programlar.
• Gözetim altında çalışma: Kamu veya özel bir işyerinde ücret karşılığı çalışma.
• Belli yerlere gitmekten yasaklama veya belli yerlere devam: Suç riskini artıran çevrelerden uzak tutma, rehabilite edici ortamlara yönlendirme.
• Olaya özgü başka tedbirler: Mahkeme, olaya uygun ıslah/telafi edici yükümlülükler koyabilir.

Yükümlülüklerin* ihlali**, yeni bir kasıtlı suç işlenmese dahi, hükmün açıklanmasına yol açabilir. Ancak bu durumda mahkeme, koşulları varsa cezanın bir kısmının infaz edilmemesine, ertelenmesine veya seçenek yaptırıma çevrilmesine karar verebilir.

HAGB Bozuldu Ne Yapmalıyım?

1. Gerekçeli kararı süresinde temin edin ve inceleyin.
2. Usule ve esasa ilişkin itiraz noktalarını belirleyin (örneğin: yeni suçun kasıt unsuru, yükümlülük ihlalinin kasıtlı olup olmadığı, zararın gerçekten giderilmiş sayılıp sayılmadığı).
3. İstinaf yolunu değerlendirin. İlk derece sıfatıyla üst mahkemece verilmiş HAGB kararlarında temyiz seçeneği de gündeme gelebilir.
4. Sadece yükümlülük ihlalinde, cezanın bir kısmının infaz edilmemesi veya ertelenmesi taleplerini açık ve delilli biçimde sunun.
5. Lehe düzenlemeler ve uygulamadaki güncel içtihat yönelimleri takip edilmelidir. (Özel ad vermeden söyleyelim: Uygulama zaman içinde değişebilir; bu nedenle karar tarihine göre güncel değerlendirme önemlidir.)

HAGB İtiraz Süre Tutum

HAGB kararına karşı CMK madde 267 uyarınca itiraz edilebilir. Bu itiraz için madde 268’de öngörülen süre 7 gündür. HAGB itiraz süre tutum dilekçesi de kanunda öngörülen 7 günlük itiraz süresini durdurmak için verilebilecek bir dilekçedir.

HAGB Kararına Uyulmaması

HAGB kararına uyulmaması nedeniyle açılış, günlük pratikte dosyanın raftan indirilip mahkemenin hükmü açıklama aşamasına geçmesi demektir. Bu açılış için aranan başlıca haller:

• Denetimde kasıtlı yeni bir suç işlenmesi,
• Denetimli serbestlik yükümlülüklerinin bilerek ihlali.

Kasıtlı yeni suç işlendiğinde mahkeme, HAGB’ye konu önceki hükmü aynen açıklar. Bu aşamada cezanın ertelenmesi ya da seçenek yaptırıma çevrilmesi kural olarak gündeme gelmez. Yükümlülük ihlallerinde ise mahkemenin takdir marjı daha geniştir; örneğin cezanın bir kısmının infaz edilmemesi veya ertelenmesi gibi seçenekler değerlendirilebilir.

HAGB KARARINA UYULMAMASİ NEDENİYLE AÇILIŞ CEZASI

Sanığın hükmün açıklanmasının geri bırakılması durumunda, 5 yıl boyunca denetime tabi tutulur. Ancak, 18 yaşından küçük çocuklar için bu süre 3 yıldır. Denetim süresi boyunca, sanığın kasıtlı suç işlememesi veya yargıcın belirlediği yükümlülüklere uyması gerekir. Bu gereklilik Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının geçerliliği açısından hayati önem teşkil etmektedir. Sanık kendisine yüklenilen sorumlulukları yerine getirmediği veya kasıtlı olarak suç işlediği takdirde hüküm mahkeme tarafından açıklanır. Bu durumda, mahkeme kararıyla sanık hakkındaki suçlama yeniden gündeme gelir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. maddesi uyarınca, 2 yıldan az hapis cezası alan bir sanık için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. Ancak, bu kararın bir şartı olarak sanığın 5 yıl boyunca denetime tabi tutulması gerekmektedir. Bu denetim süreci, toplumda genellikle denetimli serbestlik olarak bilinir. Eğer sanık bu 5 yıl içinde suç işlerse, durum 2. olaya bakan mahkemeye bildirilir ve daha önce HAGB uygulayan mahkeme dosyayı tekrar açar. Bu durumda sanık daha önceden HAGB kararı aldığı dosyasından ötürü ceza müeyyidesi ile karşı karşıya kalacaktır.

HÜKMÜN AÇİKLANMASİNİN GERİ BİRAKİLMASİ PARA CEZASI ÖDENİR Mİ?

Türk Ceza Kanunu’nda da belirtildiği üzere Adli para cezası 5 günden az ve kanunda aksi hüküm bulunmayan durumlarda 730 günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının bir gün karşılığı verilen ceza ile çarpılarak hükümlü tarafından Devlet hazinesine ödenen tutardır.

Adli Para Cezası, hapis cezasının alternatifi olarak uygulanabilen bir yaptırımdır. Mahkeme, bir kişiyi ya sadece adli para cezasıyla cezalandırabilir ya da hapis cezasıyla birlikte adli para cezası verebilir. Ancak, önemli olan nokta, adli para cezasının doğrudan verilmesidir. Hapis cezasının adli para cezasına dönüştürülmesi durumunda, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı alınamaz. Örneğin, ceza davasında mahkeme, sanığa 3 ay ile 2 yıl arasında hapis cezası veya adli para cezası verebilir. Mahkeme, hapis cezası yerine doğrudan adli para cezası verdiğinde, hükmün açıklanmasının geri bırakılması mümkündür. Ancak, hapis cezasının daha sonra adli para cezasına çevrilmesi durumunda, bu adli para cezası için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.

5 YIL SUÇ İŞLEMEME CEZASI BOZULURSA NE OLUR?

Sanığın HAGB kararına uymaması durumunda, yani denetim süresi içinde suç işlemesi veya yükümlülüklere aykırı davranması halinde, hüküm aynen açıklanmasına karar verilir. Özellikle denetim süresi içerisinde suç işlenmesi durumunda, hakim hükmü içeriğinde değişiklik yapmadan açıklamalıdır. Hükümdeki hata veya eksiklikler kanun yolu muhakemesi aracılığıyla giderilmelidir. Örneğin, mağdurun zararı giderildiği halde etkin pişmanlık hükümlerinden yararlandırılmayan kişiye ilişkin hukuka aykırılık, HAGB kararı açıklanırken düzeltilmeyecektir. Bu tür hataların giderilmesi için istinaf kanun yoluna başvurulabilir.

Denetim süresi içinde kasıtlı bir suçtan mahkûm olunması durumunda, hükmün açıklanabilmesi için ikinci suçun denetim süresi içinde işlenmesi ve kasıtlı olması yeterlidir. İkinci suçun bu süre içerisinde kesinleşmesi gibi bir zorunluluk madde metninde yer almamaktadır. Mahkeme, sanığın denetim süresi içinde işlediği kasıtlı suçtan verilen mahkûmiyet kararının kesinleşmesinden sonra hükmü açıklayabilir. İkinci suçun doğrudan veya olası kastla işlenmesinin bir önemi yoktur. Şikayete bağlı veya resen soruşturulan bir suç olması da sonuca etkili değildir. İkinci suçtan mahkûmiyetin adli para cezası veya hapis cezası olması yanında TCK’nın 50. maddesindeki seçenek yaptırımlara çevrilmiş olmasının veya kesin nitelikte olmasının bir önemi yoktur. Kanun koyucu, ikinci suçun kasıtlı bir suç olmasını yeterli görmüş, ikinci suçtan verilecek mahkûmiyet hükmünün niteliği konusunda sınırlama getirmemiştir. İkinci suçun taksirle işlenmesi durumunda ise, bilinçli taksir de olsa hüküm açıklanamaz.

HAGB AF KAPSAMINDA MI?

Genel af, kamu davasının düşmesi veya ceza mahkumiyetinin tamamen ortadan kalkması sonucunu doğuran bir ceza hukuku mekanizmasıdır (TCK m.65/1). Bu af, tüm suçları kapsayacak şekilde çıkarılabileceği gibi belirli suçları da kapsayacak şekilde uygulanabilir. Yargılaması devam eden davalara ve kesinleşmiş cezalara tamamen son veren yasal bir işlemdir.

Özel af ise, kesinleşmiş hapis cezasının infazından vazgeçilmesi veya infaz edilecek sürenin azaltılması veya hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesini sağlayan bir ceza hukuku kavramıdır (TCK m.65/2). Genel ve özel af çıkarma yetkisi yasama organına, yani TBMM’ye aittir. Cumhurbaşkanının ise Anayasa’nın 104. maddesi gereği sürekli hastalık, sakatlık veya kocamanın sebep olduğu durumlarda kişilerin cezalarını hafifletme veya kaldırma yetkisi bulunmaktadır, ancak bu idari bir af yetkisidir ve tüm suçlar veya belirli suçlar için genel veya özel af çıkarma yetkisi TBMM’ye aittir.

Özel af kapsamında affedilen kişi, tekrar suç işlediğinde cezanın ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı alabilir. Ancak, genel affa uğrayan bir hükümlü tekrar suç işlese bile, tekerrür hükümleri uygulanamaz. Ayrıca, affa uğrayan bir hükümlünün tekrar suç işlemesi halinde, cezanın ertelenmesi kararı alınabilir, ancak hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.

Sonuç

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması Ceza Muhakemesi Kanunun 231. maddesiyle düzenlenmiş olan kendine özgü bir kurumdur. Özellikle sanığın cezasını toplum içerisinde çekmesini sağlayan, sanığın topluma kazandırılması ve faydalı olabilmesine imkan tanıyan bir muhakeme usulüdür. Bununla birlikte sanık hakkında verilen hüküm geri bırakıldığından mahkumiyet hükmü sonuç doğurmaz.

Sık Sorulan Sorular